AI in de overheid: kansen benutten, risico's beheersen

AI rukt op in het publieke domein

Van geavanceerde analyses tot chatbots voor inwoners: overheidsorganisaties zetten AI steeds vaker in om processen te versnellen en de dienstverlening te verbeteren. De mogelijkheden zijn breed. Denk bijvoorbeeld aan het volledig automatiseren van vergunningaanvragen, of aan gepersonaliseerde dienstverlening waarbij laaggeletterden automatisch een eenvoudig te begrijpen gemeentepagina krijgen aangeboden, of dat een architectenbureau direct toegang krijgt tot een gedetailleerde projectpagina die ter plekke door AI wordt gegenereerd.

Ook op het gebied van toezicht ontstaan nieuwe kansen: met behulp van sensoren en satellietbeelden kan AI bijvoorbeeld automatisch controleren of er wordt voldaan aan vergunningsvoorwaarden, zonder dat daar direct een toezichthouder aan te pas komt.

Verantwoord werken met AI

Deze technologische vooruitgang brengt echter ook nieuwe vragen en uitdagingen met zich mee. Mag dit wel? Past dit binnen onze normen en waarden? En misschien nog belangrijker: willen we het op deze manier?

Verantwoord werken met AI betekent niet alleen kijken naar wat technisch mogelijk is, maar ook naar de impact op de samenleving, op uw medewerkers en op de manier waarop de overheid haar rol invult. Daarbij spelen thema’s als beveiliging en ethiek een grote rol: hoe borg je privacy, transparantie en gelijke behandeling?

Bovendien is het vanaf 2 februari 2025 verplicht voor overheidsorganisaties om werk te maken van AI-geletterdheid. Voldoende kennisniveau bij medewerkers is dan een belangrijke voorwaarde voor een verantwoorde inzet van AI.

Ethische dilemma’s in de praktijk

AI wordt steeds vaker gezien als ‘de nieuwe collega’ die werk uit handen neemt. Maar daardoor roept AI in de dagelijkse praktijk lastige vragen op:

• Mag een algoritme besluiten nemen terwijl normaal gesproken een menselijke afweging nodig is?
• Wat betekent het voor uw organisatie als AI een collega vervangt die al jaren meedraait?
• Hoe zorgt u dat mensen betrokken blijven bij gevoelige processen, en dat de menselijke maat niet verdwijnt?
• Hoe voorkomt u dat processen ‘onzichtbaar’ worden of dat controle weglekt naar technologie?
• Hoe houdt u grip op AI, zodat het gebruik transparant, controleerbaar en uitlegbaar blijft?

Deze vragen verdienen serieuze aandacht, want AI verandert niet alleen hoe we werken, het verandert ook de relatie tussen overheid en burger. Daarbij is dataveiligheid een absolute randvoorwaarde. Data vormen het fundament van AI, maar hoe voorkomt u dat gevoelige gegevens weglekken of onbedoeld worden gebruikt voor modeltraining? Transparantie over wat AI wel en niet doet is essentieel voor het vertrouwen van inwoners en medewerkers. Deze vragen verdienen serieuze aandacht, want AI verandert niet alleen hoe we werken, het verandert ook de relatie tussen overheid en burger.

Zonder dataveiligheid en transparantie geen vertrouwen

AI draait op data. Zonder goede databeveiliging kunnen gegevens weglekken of onbedoeld gebruikt worden voor bijvoorbeeld modeltraining. Daarom is het belangrijk om grip te houden op wat er met uw data gebeurt. ChatGPT bijvoorbeeld, draait vooral op servers in de VS. Dat is een struikelblok voor veel bedrijven in Europa die compliant willen zijn en verplicht zijn hun data op EU servers te bewaren.

Voor overheden geldt: transparantie is cruciaal. Inwoners, medewerkers en bestuurders moeten begrijpen wat AI wel en niet doet. Pas dan ontstaat vertrouwen. Geen black box, maar een helder verhaal over keuzes, toepassingen en grenzen.

Informatiemanagement en Functioneel Beheer: uw kompas bij AI

AI raakt ook governance, informatiebeveiliging en beleid. Daarom is het goed dat Informatiemanagement richting geeft en zorgt dat de inzet van AI aansluit bij uw doelen én maatschappelijke verantwoordelijkheid. Maar ook dat informatiemanagement weet hoe het omgaat met de AI-Act, de Europese wetgeving rondom AI bij o.a. overheidsorganisaties. Meer daarover leest u op de website van de digitale overheid.

Functioneel Beheer zorgt ondertussen voor de controle in de uitvoering: waar wordt AI ingezet, wie heeft toegang, en hoe worden processen bewaakt Samen zorgt u dat AI veilig, beheersbaar en passend wordt ingepast in uw werkwijze. Met oog voor risico’s én kansen.

Solviteers helpt u aan de slag te gaan met AI

AI is een krachtig middel. Verantwoord gebruik vraagt om richting, duidelijke keuzes en gezonde kritische vragen. Organiseer het goed, blijf betrokken en verlies de menselijke maat niet uit het oog. AI moet de overheid slimmer maken, niet afstandelijker.

Bij Solviteers geloven we dat AI alleen waardevol is als u grip houdt op de toepassing én op uw data. We kijken altijd naar het bredere plaatje: proces, mens, organisatie én technologie. Zo helpen we u AI op een manier in te zetten die past bij de publieke taak én het vertrouwen van de samenleving.